Bultvormende veenmossen in Meerstalblok
Langzaam zien we de veenmossen en hydrologie in het Bargerveen herstellen. Door betere vochtige omstandigheden voelen veenmossen zich steeds beter thuis in het gebied. Komende tijd vertelt boswachter Piet Ursem van Staatsbosbeheer in verschillende interviews waarom we bezig zijn met het hoogveenherstel. Met deze keer: bultvormende veenmossen in het Meerstalblok.
Willen we van Bargerveen een levend hoogveengebied houden, moet er veel gebeuren. Staatsbosbeheer is in 1970 gestart met het herstel van het Bargerveen en sinds 2013 helpt de Bestuurscommissie Bargerveen Schoonebeek, in opdracht van de provincie Drenthe, ook mee met de noodzakelijke herstelwerkzaamheden.
Onderzoek met hoogveenmossen
In 2021 heeft Staatsbosbeheer samen met de universiteiten van Wageningen en Nijmegen een hoogveenexperiment gestart op veldschaal met zogenaamde bultvormende hoogveenmossen. Dit zijn speciale en belangrijke soorten veenmos, die zoals de naam al aangeeft, dikke bulten kunnen vormen. Ze hebben mooie namen als hoogveenveenmos en wrattig veenmos. In het experiment zijn bultvormende hoogveenmossen ingebracht op plekken waar de omstandigheden goed zijn (het is nat en voedselarm genoeg voor goede veengroei), maar waar de bultvormende veenmossen nog niet uit zichzelf zijn gaan groeien. Het doel van het onderzoek was om te kijken of het zinvol is om bultvormende veenmossen uit te zetten op dit soort plekken. De hamvraag was natuurlijk: gaan deze veenmossen zich hier verder ontwikkelen? Later meer hierover. We hebben enorm veel geleerd van dit onderzoek en experiment. Er zijn fouten gemaakt, maar ook veel successen behaald.
Foto: hoogveenveenmos, sphagnum magellanicum © Erik Bloeming.
CO2 vastleggen
Maar waarom doen we dit eigenlijk? “Dit experiment heeft twee belangrijk doelen”, legt Piet uit. “We willen natuurlijk meer hoogveenvegetatie op verschillende plekken krijgen. Daarnaast willen we ook meer CO2 vastleggen in het gebied. Zodra veen nat genoeg is, vindt er geen oxidatie plaats. Dat betekent dat er geen CO2 vrijkomt. En als het veen goed groeit, wordt er veel CO2 uit de lucht vastgelegd. CO2 vastleggen in een meter dik veenpakket van 1 hectare, staat gelijk aan CO2 vasthouden in 10 hectare bos. Gemiddeld hebben we in het Bargerveen een veenpakket van twee meter dik. Het Bargerveen is 2000 hectare groot, wat dus gelijk staat aan de CO2 vastlegging van 40.000 hectare bos. Zodra veen groeit, wordt het steeds dikker en neemt de opslag van CO2 extreem toe. Daar worden we als natuurbeheerders heel blij van.”
Foto: Meerstalblok © Hans Dekker.
Donorgebied in het Oosterbos
“Wat we hier hebben gedaan is bultvormende hoogveenmossen in drijvende veenmosslenkvegetatie geplaatst, waardoor het veen verder kan ontwikkelen naar actief hoogveen”, legt Piet uit. De bultvormende veenmossen komen uit de buurt: het Oosterbos. In het Oosterbos ligt een donorgebied van drie hectare waar handjes vol mos is geoogst om uit te zetten in het Meerstalblok. “Geen kratten vol, want hoogveen is superzeldzaam en de natuur wordt met respect behandeld. We oogsten 10% van wat er groeit, dat is dus haast niet te zien. Hiermee kunnen we het hoogveenherstel in het Bargerveen versnellen en de kosten zijn vrij beperkt. Het meeste geld zit in de aanleg van nieuwe kades en het zorgen voor de hydrologische randvoorwaarden om uiteindelijk nieuw veen te ontwikkelen.”
Successen en fouten
Vooraf was bekend dat bultvormende soorten – de belangrijkste soort voor levend hoogveen – traag kiemen op plekken waar ze niet (meer) aanwezig zijn door de hoeveelheid voedingsstoffen in de bodem. Lees hierover meer in het eerste interview met Piet. Zou het wel lukken als we de bultvormende soorten actief terugzetten op die plekken?
“De ingebrachte bultvormende hoogveenmossen zijn in de slenkvegetaties in het Meerstalblok in anderhalf jaar tijd drie keer zo groot geworden. Het experiment werkt dus goed. Dat komt mede doordat de hydrologie daar nu redelijk op orde is door de herstelwerkzaamheden van Staatsbosbeheer en Prolander”, vertelt Piet blij. “We hebben als Staatsbosbeheer team Veenland al vijftig jaar ervaring met hoogveenherstel en we worden steeds beter in het vaststellen van noodzakelijke randvoorwaarden voor hoogveengroei. We stellen ook het waterbeheer beter af op de veenmosgroei. Dat is niet zomaar het waterpeil instellen en er niet meer naar omkijken. Het is een continu proces. Een te hoog waterpeil zorgt ervoor dat veen verdrinkt en een te laag waterpeil zorgt ervoor dat veen verdroogt. Iedere maand nemen we de waterstand op en kijken we naar de veenmosgroei”, zegt Piet.
Er zijn natuurlijk ook fouten gemaakt. Bijvoorbeeld doordat hoogveenmossen in kale veenbodem is geplaatst. In de droge weken van 2023 is daardoor 90% van het uitgezette materiaal kwijtgeraakt. Die zijn ook niet teruggekomen in natte perioden. Piet: “Met zo’n ervaring overleggen we met de samenwerkingspartners en bepalen we opnieuw de koers. In Bargerveen is onderzoek en beheer nauw met elkaar verweven, waardoor we heel snel kunnen schakelen”.
Foto: Meerstalblok © Hans Dekker.
Van veenwinningsgebied naar hoogveengebied
“Het is echt bijzonder dat in dit gebied weer hoogveen groeit”, vertelt Piet enthousiast. Zo’n dertig jaar geleden was dit nog een veenwinningsgebied. In het Amsterdamsche veld is de laatste turf in 1994 weggehaald. Het was daar toen dor en droog. En nu kun je er niet meer lopen door de vernatting. Een gigantische ontwikkeling.”
Toekomstplaatje
“We zijn goed op weg, maar we zitten nog in de beginfase van hoogveenherstel. We hopen op een bepaald moment een dikke levende veenlaag te zien. Dan praten we over acrotelm: een halve meter dik levend veenpakket dat werkt als een spons. Het veen leeft op door vocht en krimpt door droogte. In deze unieke omstandigheden komen er allerlei belangrijke doelsoorten bij zoals de lange zonnedauw. Mooie toekomstmuziek”, sluit Piet zijn verhaal af.
Meer verhalen in deze reeks:
