Restauratie grenspaal 160-I

Langs de grens tussen Drenthe en Duitsland vind je ruim honderd grenspalen. Van oudsher worden deze palen gebruikt om de grens van een gebied (land, provincie, gemeente of eigendom) mee aan te geven. Sommige grenspalen langs de grens met Duitsland zijn al meer dan 250 jaar oud. De meeste daarvan zijn in slechte staat van onderhoud of zelfs al helemaal verdwenen. Maar dat geldt niet voor grenspaal 160-I. Om dit provinciale monument veilig te stellen wordt hij komende winter gerestaureerd.

Grenspaal 160-I is ruim honderd jaar oud. De grenspaal is van Bentheimer zandsteen. Aan de ene kant vind je een inscriptie van de N van Nederland en het nummer van de paal, en aan de andere kant vind je een P van het Koninkrijk Pruisen. Een gemetselde voet van rode bakstenen vormt het fundament van de paal. Dit fundament rust op een draagconstructie van eikenhouten balken. Deze constructie bestaat uit twee dwarsbalken en daaroverheen een aantal liggers waarop het bakstenen fundament ligt. De houten draagconstructie rust weer op vier eikenhouten palen die de veengrond ingaan tot op de vaste zandbodem. 

Grenspaal 160-I

In het Bargerveen zijn naar aanleiding van het grensverdrag van 1824 grenspalen 160 en 161 geplaatst, op een onderlinge afstand van bijna tien kilometer. Toen aan het eind van de negentiende eeuw ook het Bargerveen steeds meer ‘aan snee’ kwam was het nodig om die grens meer preciezer af te bakenen. Dat gebeurde op basis van een aanvullend grensverdrag van 1902. Van de toen geplaatste ‘tussenpalen’ is grenspaal 160-I de enige die nog in redelijke staat is. De grenspaal is van Bentheimer zandsteen. Aan de ene kant vind je een inscriptie van de N van Nederland en het nummer van de paal, en aan de andere kant vind je een P van het Koninkrijk Pruisen. De paal is geplaatst op een ‘vloer’ van eikenhouten balken. Die ‘vloer’ rust op vier eikenhouten palen die door het metersdikke veenpakket tot op de vaste zandbodem rusten. De 157 cm lange grenspaal is voor de helft ingemetseld in een omranding van rode baksteen.

Restauratie

Grenspaal 160-I is de best bewaard gebleven grenspaal in het gebied, maar dat betekent niet dat hij in deze staat nog jaren mee kan. Herstel van de paal is nodig om verder verval van het provinciale monument te voorkomen. De paal is sterk verweerd en op sommige punten beschadigd. Ook mist het gemetselde omhulsel aan de bovenzijde verschillende bakstenen en steekt door de jarenlange inklinking van het veen de draagconstructie van eikenhouten palen inmiddels ruim boven het maaiveld uit. Dit ‘zwevende’ effect van de grenspaal geeft een goede indruk en beleving van hoe hoog het veen circa 200 jaar geleden was. 

Omdat de grenspaal een verhaal vertelt heeft de provincie Drenthe ervoor gekozen de grenspaal te restaureren. Ten eerste vertegenwoordigt de grenspaal cultuurhistorische waarde: het is een tastbare herinnering aan (de beëindiging van) de grensconflicten rond de veengronden in Zuidoost Drenthe. Daarnaast is het object van civieltechnische waarde vanwege het kenmerkende materiaalgebruik en de zorgvuldige detaillering. Ten slotte is het een zeldzaam relikwie uit het verleden, met een redelijke mate van gaafheid. Je kunt er goed aan afzien hoe de grenspalen er vroeger bij hebben gestaan. Historische Vereniging Nei-Schoonebeek heeft al laten weten erg blij te zijn met de restauratie. 

Een nauwkeurig karwei

Bij de restauratie worden verschillende aspecten aangepakt. Zo worden, na onderzoek naar de zandbodem en het vaststellen van de hoogte, de vier eikenhouten heipalen vervangen. Ook de rest van de houten constructie zal opnieuw worden gemaakt. Vooraf aan het herstel van de eikenhouten constructie wordt het gemetselde omhulsel voorzichtig gedemonteerd en tijdelijk op een speciale noodvloer geplaatst. Omdat een aantal stenen los ligt is dat een nauwkeurig karwei: bij het losmaken moet het bakstenen bouwsel eerst worden gestabiliseerd met spanbanden. 

Als de houten constructie weer staat wordt het stenen bowsel teruggeplaatst en onder handen genomen. Oorspronkelijk bestond het bouwsel uit twaalf lagen. Deze worden van onder naar boven gerestaureerd. De onderste acht lagen zijn nog in redelijke staat, met uitzondering van enkele ontbrekende stenen en plaatselijk enige scheurvorming. De ontbrekende en gebroken stenen zullen worden vervangen met de juiste soortgelijke stenen. Aan de zuidkant van het object zit in het midden een grote scheur die doorloopt tot aan de zandstenen paal. Deze wordt opgevuld. Zo komt het geheel weer met elkaar in verband te staan.

Foto’s: Herman Posthumius