Goed nieuws: meer veenmos in het Bargerveen

Piet Ursem is boswachter beheer bij Staatsbosbeheer en weet veel over de ontwikkelingen in het Bargerveen. Zo ook over het veenmos De basis voor veen! En veenmos is nu net wat we willen zien. Tijd om hem over dit onderwerp in gesprek te gaan.

Vroeger en nu

Vroeger was een derde van Nederland bedekt met veenmosveen. Daar is nu ongeveer tienduizend hectare van over. Dat is niet veel. Daar moeten we zo veel mogelijk van bewaren. Daarom zijn we met zogenoemde ‘herstelwerkzaamheden’ bezig. Het veen mag niet verloren gaan. We willen weer een levend hoogveenmoeras.

Wat is het eigenlijk, veenmos?

Piet vertelt: “Veenmos zijn mosjes die in zure en natte omstandigheden groeien. Bij voorkeur in regenwater. De plantjes hebben geen wortels, maar groeien naar boven en sterven van onderen af. Daarmee wordt veen opgebouwd. Het eigen milieu wordt verzuurd en er is weinig zuurstof, waardoor het geconserveerd wordt. Net als een potje augurken. Daarmee krijg je een bodemvormend proces. Dat groeit maar door en door. Het stelt ook zijn eigen waterstand in. Het is een soort spons die doorgroeit en van onderen afsterft. Door het toenemende gewicht zakt het vervolgens in elkaar. Enkel de bovenste 15 tot 30 centimeter is levend. Het is een heel bijzonder proces. Een stukje ‘oernatuur’ die zichzelf in stand houdt.”

Feitje: als de vegetatie 10 centimeter per jaar omhoog groeit, krimpt dit later ineen – door compressie – tot 1 millimeter veenbodem. De veenbodem groeit als het goed gaat 1 millimeter per jaar. Maar dat betekent dus wel dat hiervoor eerst 10 centimeter vegetatie veenmos moet groeien.

Foto: veenmos (sphagnum) dat uiteindelijk weer over de hele bossen groeit. Alle foto’s in dit artikel zijn genomen door Erik Bloeming.

Meer veenmos

Na de versterking van de grenskade en de compartimentering zien we in de Baggervelden dat veenmos weer meer is gaan groeien. De oude veenkade, die niet meer waterdicht was, is vervangen voor een nieuwe kade van zand en leem. Dit zorgt ervoor dat het water beter vastgehouden wordt, maar het zorgt ook voor een stabieler waterpeil. De compartimentering, oftewel de veenruggen die we in de plassen van de Baggervelden hebben aangelegd, helpen ook. Door deze veenruggen is het water in Baggervelden rustiger, zodat het nieuw aangegroeide veen niet meteen weer kapot gaat door wind of stroming. We kunnen dus voorzichtig zeggen dat de werkzaamheden effect hebben.

Soorten veenmos

“We hebben makkelijke en moeilijke soorten veenmos”, vervolgt Piet. “Waterveenmos en fraaiveenmos zijn pioniers en makkelijke soorten. Deze soorten groeien in ondiep water. De moeilijke soorten zijn de bultvormende soorten van veenmos in vochtige situaties. Want de moeilijke soorten kunnen pas groeien als de makkelijke soorten aanwezig zijn. We hebben het dan over hoogveenveenmos en wrattig veenmos.”

Richting de Duitse grens zien we meer veenmos groeien. Dicht bij het Amsterdamsche Veld. In het water groeien kleine groene plantjes. Uiteindelijk bedekt het veenmos heel het wateroppervlak. In de winter verdwijnt het veenmos deels, het zakt naar de bodem. Belangrijk is dat het waterpeil op de juiste hoogte is. In het donker gekleurde veenwater komt zonlicht niet meer op de bodem als het dieper is dan 40 cm. In het voorjaar moet het veenmos namelijk wel weer gaan drijven door zonlicht zodat het door kan groeien.

Foto links: rood veenmos, sphagnum rubellum. Foto rechts: vijfrijig veenmos, sphagnum pulchrum. 

Veenmos door de jaren heen

2021 is een relatief nat jaar in vergelijking met voorgaande drie jaren. Dat heeft zeker invloed op de groei van het veenmos. “De afgelopen jaren was het droog en ging veel dood. Dit jaar was voor het Bargerveen weer een normaal jaar. Dit normale jaar en de genomen maatregelen en inrichtingswerken maakt dat het veen op bepaalde plekken weer is gaan groeien. Ook de soorten als Wollegras en Veenpluis hebben het dit jaar goed gedaan.” Gaat u in mei wandelen? Dan staat u versteld van de wollige zaadpluizen van deze twee veenplanten in het Bargerveen.